📗روغن کنجد در یک نگاه: 

دانه کنجد بیشترین میزان روغن را در بین دانه های روغنی دیگر داراست اما با وجود این تولید آن بسیار کمتر از دانه های دیگر نظیر سویا، آفتابگردان و گلرنگ است. روغن کنجد به عنوان یک روغن با قیمت و کیفیت بالا شناخته میشود. این روغن بیشترین مقاومت و ماندگاری را در بین روغن های خوراکی با درصد بالای چربی غیراشباع دارد. نوع لیگنان و آنتی اکسیدان های طبیعی موجود در این روغن باعث بروز مقاومت بسیار بالا در برابر اکسیداسیون و خواص فیزیولوژیکی ارزشمند روغن کنجد شده است. در آسیای شرقی روغن کنجد توسط عملیات پرس روی دانه بو داده شده بدست مآید و بدون تصفیه و با طعم و مزه طبیعی استفاده میشود. در غرب روغن کنجد توسط پرس های مکانیکی چند مرحله ای استحصال و به صورت روغن بکر یا تصفیه شده استفاده می شود.

خواص شیمیایی ـ ترکیب اسیدهای چرب روغن کنجد به گروه اسیدهای اولئیک – لینونیک متعلق است. این روغن کمتر از ۱۵% اسید چرب اشباع دارد که بیشترین ان پالمیتیک و استئاریک و بیش از ۸۵% مجموع اسیدهای چرب ان غیراشباع است. اسید اولئک و اسید لینولئیک بیش از ۸۰% کل اسیدهای چرب روغن کنجد را تشکیل می دهند.

برخلاف روغن های گیاهی دیگر در این گروه، درصد اسید اولئیک روغن کنجد حدود ۴۵% و اسید لینولیک آن حدود ۴۰% از مجموع کل اسیدهای چرب ان می باشد.

ـ استرول ها (Sterols) روغن کنجد در مقایسه با سایر روغن های گیاهی، مواد غیر قابل صابونی (حدود ۲%) بیشتری دارد. مواد غیرقابل صابونی شامل استرول ها، تری ترپن ها و تری ترپن الکل ها، توکوفرول ها و لیگنان های کنجد میباشد. روغن کنجد یکی از منابع غنی استرول های گیاهی (فیتواسترول) میباشد. بتا سیتوسترول بیشترین میزان استرول روغن کنجد را شامل میشود و پس از آن کمپسترول، دلتا ۵، اوناسترول و استیگما استرول میباشند. فیتواسترول ها و کلسترول ساختارهای مشابهی دارند؛ فیتواسترول ها یا استرول های گیاهی رقیب کلسترول در جذب هستند. بنابراین مصرف فیتواسترول موجب کاهش کلسترول خون و در نتیجه جلوگیری سبب جلوگیری از حملات قلبی و عروقی میشود. فیتواسترول ها و بطور خاص بتا سیتوسترول، از رشد سلولهای سرطان کولون، سرطان پروستات و سرطان سینه جلوگیری میکنند.

توکوفرول ها (Tocopherols) شهرت روغن کنجد به خاطر مقاومت در برابر اکسید شدن آن است. یکی از دلایل این مقاومت بیش از حد بخاطر وجود توکوفرول در این روغن است و میزان آن در روغن کنجد ۱۲۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم است. گاما توکوفرول بیشترین میزان موجود در روغن کنجد را شامل میشود و پس از ان دلتا و الفا هستند که حدود ۵% توکوفرول موجود در روغن را شامل میشوند. در بین اقسام مختلف ایزومرهای توکوفرول، گاما توکوفرول قویترین انتی اکسیدان موجود در روغن ها میباشد. این خاصیت انتی اکسیدانی، ماندگاری این روغن را در برابر حرارت در مقایسه باروغن های دیگر بسیار افزایش داده است. مقاومت اکسیداتیو روغن کنجد در برابر حرارت ۱۱۰ درجه سانتیگراد ۱۷٫۵ ساعت میباشدکه این روغن را در دسته روغن های با مقاومت بالا قرار میدهد. همچنین نقطه دود این روغن ۲۲۶ درجه سانتیگراد میباشد. شایان ذکر است مقاومت حرارتی روغن های مخصوص سرخ کردنی در همین دما حداکثر ۱۴ ساعت میباشد. لذا از این روغن میتوان در مصارف سرخ کردنی عمیق با طیب خاطر استفاده نمود.

خواص تغذیه ای ـ معجزه آنتی اکسیدان های طبیعی روغن کنجد باعث کاهش LDL (کلسترول بد) و افزایش HDL  (کلسترول خوب) در خون شده و به علت وجود مقدار زیاد سسمین (انتی اکسیدان طبیعی دانه کنجد) موجب سنتز کلسترول در بدن میشود. یکی از آنتی اکسیدان های موجود در روغن کنجد ویتامین E است. از آنجا که این ویتامین قابل حل در چربی است، از سلول های مناطق پرچربی بدن در مقابل حملات رادیکال های آزاد به سلول ها اسیب میرسانند و در نهایت باعث بروز عوارضی از قبیل ناراحتی های قلبی و سرطان میشوند. وظیفه دیگر ویتالمین E جلوگیری از اکسید شدن کلسترول یا رسئب ان در عروق خونی و در نتیجه محافظت از قلب است. علاوه بر این، این ویتامین در حفظ گلبول های قرمز و ترمیم و تجدید بافت ها نقش دارد و در بهبود زخم ها، دردهای ماهیچه ای و بیماری های مفصلی موثر است. تحقیقات نشان داده است که ویتامین E در پیشگیری و بهبود بسیاری از بیماریهای از جمله: آلزایمر، آسم، بیماری عروق خونی قلب، کلسترول بالای خون و ضعف دستگاه ایمنی تاثیرات فراوانی دارد.

ـ اسیدهای چرب جادویی ترکیب اسیدهای چرب روغن کنجد به گونه ای است که برای هر سه مصرف سرخ کردن، پخت و پز و سالاد قابل استفاده است.

خواص روغن کنجد برای پوست: مصرف موضعی این روغن پوست را نرم و لطیف می کند. خاصیت ضدقارچی و ضدباکتریایی دارد. غرغره کردن آن، باکتری ها را ازجمله باکتری های سرماخوردگی از بین می برد. محافظ طبیعی در برابر اشعه فرابنفش به حساب می آید. مانع شوره سر می شود. پوست را در برابر کلر موجود در آب استخرمحا

فظت می کند. ماساژ با روغن کنجد انعطاف پذیری مفصل ها را زیاد می کند. بریدگی ها و جراحت های سطحی را درمان می کند. پوست صورت را به خصوص اطراف بینی سفت می کند و مانع بزرگ شدن منفذهای پوستی صورت می شود. از بروز آکنه جلوگیری می کند.

مراحل تولید روغن ارده کنجد:

در کارخانه‌ها دانه کنجد را بوجاری می‌کنند (یعنی اجسام خارجی را از آن جدا می‌کنند) پوست گیری به ۲ روش خشک و مرطوب انجام می‌شود. در پوست گیری مرطوب، کنجد در حوض‌های آب خیسانده می‌شود و بعد از مدتی به آن استراحت می‌دهند تا رطوبت در سطح پوست یکنواخت شود.

بعد کنجدها را وارد دستگاه پوست‌کنی می‌کنند و سپس آن را در حوض‌های آب نمک می‌ریزند. در این مرحله باز هم مقداری از پوسته‌های باقیمانده ته‌نشین می‌شود و کنجد روی آب می‌آید.

سپس کنجدهای بدون پوسته را جمع‌آوری می‌کنند، می‌شویند و نمک و پوسته‌های اضافی را می‌گیرند.

در مرحله بعد، کنجدها را سانتریفیوژ می‌کنند تا آب اضافی‌شان خارج شود. در نهایت کنجد را در دستگاهی بو می‌دهند و برای عمل آسیاب کردن ارسال می‌کنند. در دستگاه آسیاب، کنجدهای بوداده شده، له می‌شوند و به شکل ارده درمی‌آیند.

کنجد حدود ۵۰ درصد روغن دارد به همین دلیل خمیر به دست آمده از آن بسیار روان است. رنگ ارده معمولاً کرم متمایل به زرد است البته ارده‌هایی که از کنجدهای سیاه و قهوه‌ای تهیه می‌شوند، رنگ تیره‌تری دارند و طعمشان هم متفاوت است.

برای استخراج روغن از دانه‌های کنجد می‌توان دانه‌ها را بدون پوست گیری تحت فرایند قرار داد؛ در این صورت از کنجاله (باقیمانده کنجد) می‌توان برای مصرف دام استفاده کرد اما اگر بخواهیم از فراورده‌های جانبی روغن کنجد در تهیه خوراک انسان استفاده کنیم، برای جداسازی فیبر غیرقابل هضم و اسیداگزالیک باید پوست را از دانه جدا کرد.

در روش‌های صنعتی، با کمک پرس (معمولاً پرس مارپیچ) یا استفاده همزمان از پرس و حلال، روغن از دانه کنجد جدا می‌شود. این روغن معمولاً نیازی به تصفیه، رنگ‌بری و بوگیری ندارد اما اگر بخواهیم دانه‌ها را دوباره و برای بار دوم و سوم روغن‌کشی کنیم، باید عمل پالایش روی آن‌ها انجام شود.

از آنجایی که نقطه دود روغن کنجد ۲۲۰ درجه است برای سرخ کردن مناسب نیست مگر اینکه در حرارت‌های پایین و با مدت زمان کوتاه از آن استفاده شود

در روش استخراج با پرس و حلال پس از قرار دادن دانه‌ها در معرض بخار، در دستگاه پرس بخش زیادی از روغن را جدا می‌کنند و در مرحله نهایی از حلال برای جداسازی باقیمانده روغن استفاده می‌شود.

در کل، روغن کنجد حاوی آنتی‌اکسیدان‌های فراوانی نظیر سزامول و سزامولین است که خاصیت ضد سرطانی دارند و به همین دلیل، این روغن یکی از سالم‌ترین روغن‌های خوراکی محسوب می‌شود.

روغن کنجد از روغن‌های مفید و مناسب در طبخ غذا محسوب می‌شود. این روغن حاوی اسید چرب اشباع‌ نشده بوده که عمدتاً حاوی چند باند دوگانه است بنابراین افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌توانند از این روغن استفاده کنند چرا که مصرف آن به کاهش کلسترول کمک می‌کند.

نکته بسیار مهم در مصرف این نوع روغن، استاندارد بودن آن و داشتن مجوزهای بهداشتی مناسب است چرا که نحوه استخراج روغن بر کیفیت آن تأثیر بسیار زیادی می‌گذارد.  این در حالی هست که روغن ارده کنجد دارای مجوز های بهداشت و جهاد و با کنترل کیفیت عالی تولید و به بازار عرضه می شود.

بهترین روش استفاده از این روغن در پخت و پز غذاها است به طور مثال با ریختن این روغن روی برنج و یا اضافه کردن در خورش مصرف شود.